Διαχείριση του πένθους

Πένθος

Ποιες είναι οι ανησυχητικές εκδηλώσεις;
         Υπάρχουν ορισμένες εκδηλώσεις από τη μεριά του παιδιού που πενθεί οι οποίες θα πρέπει να ανησυχήσουν έναν ενήλικα και οι οποίες είναι:

    Η παρατεταμένη απουσία οποιασδήποτε εκδήλωσης θρήνου και η έντονη άρνηση να συζητά για το νεκρό για μεγάλο χρονικό διάστημα με τον οποιοδήποτε.

    Η παρατεταμένη αποχή από το παιχνίδι και από τις σχέσεις με τους συνομηλίκους.

    Οι επίμονες κατηγορίες του παιδιού προς τον εαυτό του ή τους άλλους.

    Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ή οι επίμονες σκέψεις αυτοκτονίας

    Η πλήρης ταύτιση του παιδιού με το άτομο που πέθανε

    Οι έντονες και παρατεταμένες σωματικές ενοχλήσεις και οι παρατεταμένες διαταραχές στη διατροφή και τον ύπνο (επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες κ.α.).
Για να μπορέσουμε να στηρίξουμε υπεύθυνα και αποτελεσματικά το παιδί, πρέπει πρώτα να επεξεργαστεί  συναισθηματικά ο ενήλικας το γεγονός της απώλειας. Θα πρέπει να εντοπίσει κατά πόσο επηρεάζεται από το γεγονός, πόσα αποθέματα διαθέτει, ποια είναι τα όριά του και κατά πόσο είναι σε θέση να στηρίξει και να βοηθήσει αποτελεσματικά το παιδί.

Πως στηρίζουμε ένα παιδί που θρηνεί;

Ενημερώνοντάς το έγκαιρα ,αξιόπιστα και με απλά λόγια. Σημαντικό δεν είναι μόνο τι θα πούμε σ΄ ένα παιδί αλλά πως θα το πούμε. Με την απόκρυψη της πραγματικότητας το παιδί δίνει τις δικές τους
ερμηνείες οι οποίες συχνά είναι πιο τρομακτικές από την πραγματικότητα, ενώ πολλές φορές έχει ως αποτέλεσμα να ενοχοποιεί τον ίδιο του τον εαυτό για την απώλεια.

Σημαντικά «εργαλεία» σε αυτό το στάδιο, πέραν από τη συζήτηση μπορεί να είναι το κολλάζ, η ζωγραφική, η πλαστελίνη, ο πηλός, το συμβολικό παιχνίδι κλπ, μέσα από τα οποία το παιδί θα μπορέσει να οπτικοποιήσει και να κατανοήσει καλύτερα τις πληροφορίες που έχει λάβει ακόμα και αν η ηλικία του είναι πολύ μικρή.

Το παιδί που βρίσκεται στο στάδιο του θρήνου χρειάζεται:

1. Να κατανοήσει τι συνέβη στο αγαπημένο του πρόσωπο και γιατί; (ειδικά όταν ο θάνατος ήταν αιφνίδιος ή βίαιος). Το ιδανικό είναι ο ζώντας γονιός να εξηγήσει στο παιδί με απλά λόγια τι έχει συμβεί, να του ξεκαθαρίσει ότι ο θανόντας δε θα επιστρέψει, να  το διαβεβαιώσει ότι ο ίδιος δε θα το εγκαταλείψει και να απαντήσει στις ερωτήσεις του παιδιού με σαφήνεια και ειλικρίνεια όσες φορές χρειαστεί.  
2. Να εκφράσει τα συναισθήματά που του προκαλεί η απώλεια. Τα παιδιά εκφράζουν το πένθος τους πιο εύκολα με έργα, καθώς η ικανότητα του λόγου δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη. Έτσι εκφράζονται μέσα από το παιχνίδι, τις ζωγραφιές και διάφορες ομαδικές ή ατομικές δραστηριότητες οι οποίες έχουν επιλεγεί με βάση την ηλικία τους. Σημαντικό «εργαλείο» είναι τα παραμύθια, το συμβολικό παιχνίδι, το θεατρικό παιχνίδι, η χρήση γαντόκουκλας, κουκλοθέατρου, η συγγραφή, ο πηλός, η πλαστελίνη ακόμα και η ενασχόληση με κάποιο άθλημα, πάντα ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και την ηλικία του παιδιού, τη νοητική και τη συναισθηματική του ανάπτυξη, την προσωπικότητά του, το περιβάλλον όπου ζει κλπ. Σημαντικό, για να μπορέσει το παιδί να ξεπεράσει την απώλεια είναι το παιδί να μπορέσει να συνειδητοποιήσει τα συναισθήματά του. Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ελεύθερα να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχουν, χωρίς να νιώθουν άσχημα ή να ντρέπονται για αυτά. Στόχος της θεραπείας είναι ο εντοπισμός και η επεξεργασία των τραυματικών εμπειριών για να καταλήξει στη λύση του πένθους. 
3. Να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου του και να συμμετέχει στο οικογενειακό πένθος  
4. Επιτρέπουμε στο παιδί να συμμετέχει σε οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους (επίσκεψη στο μνήμα, μνημόσυνο, κηδεία) εφόσον το επιθυμεί, αφού προετοιμαστεί κατάλληλα και εφόσον υπάρχει ένας ενήλικας που θα μπορέσει να το υποστηρίξει και να ανταπεξέλθει στην κατάσταση αποτελεσματικά αν χρειαστεί. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αποκατασταθεί το χαμένο πρόσωπο στη μνήμη του παιδιού, γεγονός το οποίο μπορεί να επιτευχθεί με το να κοιτάζουν μαζί (ο ζώντας γονέας και παιδί) φωτογραφικά άλμπουμ και βίντεο, να έχουν κορνίζες με φωτογραφίες του θανόντα σε εμφανή σημεία και ο γονέας να διηγείται στο παιδί ιστορίες που αφορούν το χαμένο πρόσωπο.
5. Να του εξασφαλίσουμε τη σταθερότητα και τη συνέχεια  στις συνθήκες της ζωής του.
6.  Να επενδύσει και σε άλλες σχέσεις.
7.  Να δέχεται υποστήριξη από το περιβάλλον του σε σταθερή βάση

Δραστηριότητες

Φτιάξε ένα «κουτί αναμνήσεων»

Μπορείς να φτιάξεις ένα «κουτί αναμνήσεων» όπου μέσα μπορείς να βάλεις φωτογραφίες του αγαπημένου σου, δικές σου ζωγραφιές, μία κάρτα που θα του γράψεις για να του πεις αυτά που αισθάνεσαι τώρα που έχει πεθάνει. Μπορείς, όμως, να βάλεις και προσωπικά του αντικείμενα όπως την κολώνια του, τα κλειδιά του, τα γυαλιά του ή ό,τι άλλο σου θυμίζει το αγαπημένο πρόσωπο. Πάρε ένα κουτί από παπούτσια, ή αγόρασε ένα κουτί από το βιβλιοπωλείο και στη συνέχεια διακόσμησέ το όπως εσύ θες. Μπορείς απ’ έξω να κολλήσεις τη φωτογραφία του αγαπημένου σου, να κάνεις ένα κολάζ, να βάλεις αυτοκόλλητα, ή να το ζωγραφίσεις όπως σου αρέσει. Στο κουτί αυτό μπορείς να προσθέτεις πράγματα με τον καιρό και να το ανοίγεις για να τα κοιτάξεις όποτε θες.
 

                                                         Φτιάξε ένα λεύκωμα

Πάρε ένα ωραίο τετράδιο και φτιάξε ένα λεύκωμα για τον αγαπημένο σου που πέθανε. Μέσα μπορείς να κολλήσεις φωτογραφίες, να σημειώσεις την ημερομηνία γέννησής του, το όνομά του, το επάγγελμά του, από πού καταγόταν, τα φαγητά που του άρεσαν, να γράψεις τις αναμνήσεις που έχεις από εκείνον. Μπορείς να ζητήσεις και από άλλους να γράψουν σε αυτό το λεύκωμα, για παράδειγμα, από συγγενείς ή φίλους που τον ήξεραν και έτσι ίσως ανακαλύψεις και πράγματα που δεν ήξερες γι’ αυτόν!

                                                          Γράψε ένα γράμμα

Μπορείς, αν θες, να γράψεις ένα γράμμα προς εκείνον που πέθανε. Σε αυτό το γράμμα μπορείς να του πεις όλα αυτά που θα ήθελες να του είχες πει αλλά δεν πρόλαβες.                                                          

                                                          Τι σημαίνει «πέθανε»; 

Πέθανε σημαίνει ότι σταμάτησε να χτυπάει η καρδιά του, έπαψε να αναπνέει και το σώμα του δεν λειτουργεί πια. Κατά συνέπεια, δεν πονάει, δεν αισθάνεται και δεν σκέφτεται. Έχει πεθάνει σημαίνει ότι κανείς δεν θα τον ξαναδεί ποτέ σ αυτήν τη ζωή.

Από τι πεθαίνουν οι άνθρωποι;

Ένας άνθρωπος μπορεί να πεθάνει ξαφνικά από την καρδιά του, ή από μια πολύ σοβαρή αρρώστια, ή από ένα σοβαρό ατύχημα. Ο θάνατος ενός αγαπημένου σου ανθρώπου ΠΟΤΕ δεν οφείλεται σε κάτι που σκέφτηκες, είπες ή έκανες, ούτε επειδή θύμωσες, ή μάλωσες μαζί του. Δεν φταις εσύ γι’ αυτό που έγινε.

Πώς νιώθουμε όταν χάνουμε κάποιον;

Όλα τα παιδιά όταν χάνουν κάποιον που αγαπούν στεναχωριούνται πολύ. Στην αρχή, ειδικά αν ήταν ξαφνικό, όλοι δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε ότι πράγματι πέθανε. Καθώς περνούν οι μέρες, νιώθουμε στενοχώρια και μοναξιά γιατί μας λείπει και θα θέλαμε να ήταν κοντά μας. Συχνά, νιώθουμε θυμό γιατί πιστεύουμε ότι αυτό που συνέβη ήταν άδικο και αναρωτιόμαστε γιατί να συμβεί. Πολλές φορές είμαστε αφηρημένοι γιατί το μυαλό μας πηγαίνει συνεχώς στον αγαπημένο μας. Πολλά παιδιά αναρωτιούνται «ποιος θα με φροντίζει από δω και πέρα;», «γιατί πέθανε;» «που έχει πάει;» «μήπως θα μπορούσε να είχε γίνει κάτι για να μην πεθάνει;».
Επίσης, μερικές φορές νιώθουν κουρασμένα ή δυσκολεύονται να κοιμηθούν. Μπορεί να πονά η κοιλιά ή το κεφάλι ή ένα παιδί να μην έχει κέφι να παίξει με τους φίλους του ή να πάει σχολείο. Όλα αυτά είναι φυσιολογικά. Η στεναχώρια δεν είναι κάτι που περνάει σε μια μέρα. Πολλοί άνθρωποι λένε ότι μοιάζει με ένα ταξίδι. Τη μια μέρα μπορεί να νιώθουμε καλύτερα και την επόμενη χάλια!  Όμως, με τον καιρό, τα πράγματα αλλάζουν

Τι βοηθάει όταν πεθαίνει κάποιος αγαπημένος;

Πολλά παιδιά πιστεύουν ότι ποτέ δεν θα ξαναχαμογελάσουν και ότι όλοι στην οικογένειά τους θα είναι πάντοτε θλιμμένοι. Όμως, κάποια στιγμή καταλαβαίνουν ότι η ζωή συνεχίζεται και ότι έχει και χαρές και λύπες. Κάθε παιδί βρίσκει το δικό του τρόπο που το βοηθά να απαλύνει τον πόνο του όταν χάνει κάποιον που αγαπά.

Δες μερικά από τα πράγματά που έχουν βοηθήσει άλλα παιδιά:

n  Να μιλούν σε κάποιον για όσα νιώθουν, φοβούνται ή σκέφτονται. Αυτός μπορεί να είναι ένας γονιός, ένας φίλος, ένας δάσκαλος ή ένας ψυχολόγος στη Μέριμνα. Μιλώντας αισθάνονται καλύτερα και μερικές φορές παίρνουν απαντήσεις σε θέματα που τα απασχολούν.

n  Να κλάψουν. Το κλάμα δεν είναι ντροπή, ούτε αδυναμία! Αντίθετα, μερικά παιδιά λένε ότι το κλάμα τα ανακουφίζει.

n  Να σκέφτονται και να μιλούν γι’ αυτόν που πέθανε. Όταν αφηγούνται τις αναμνήσεις τους, τον θυμούνται και τον νιώθουν κοντά τους.

n  Να ζωγραφίζουν, να παίζουν, να πηγαίνουν μια βόλτα.

n  Να γιορτάζουν τα γενέθλια τους, να στολίζουν το δέντρο τα Χριστούγεννα και να κάνουν όσα έκαναν και πριν το θάνατο του αγαπημένου τους.

n  Να φτιάχνουν ένα λεύκωμα και μέσα σε αυτό να βάζουν φωτογραφίες και ζωγραφιές αφιερωμένες σ’ αυτόν που αγαπούν

Βιβλία για το πένθος στα οποία μπορείτε να βρείτε και δραστηριότητες

ü Baum Heike (2003): «Η Γιαγιά πήγε στον Ουρανό;» εκδ. Θυμάρι

ü Bode A., Broere R. (2000): «Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα» εκδ. Γλαύκη.

ü Harris R., (2003): «Αντίο Ποντικούλη» εκδ. Νίκας, Νέα Παιδεία.

ü Έντα Λεσάν: «Μαθαίνοντας να λέμε αντίο στο γονιό που χάνεται»

ü Γκρέι Ν. (1999): «Ο Μελένιος και ο Παππούς έφυγε» εκδ. Ψυχογιός

ü Λοΐζου Μ, (2002) «Ο αθάνατος Γαϊδαράκος» εκδ. Πατάκη

ü  Μποζετί Ε., Γκουλφιέ Σ., Τιριέ Α.: «Τα παιδιά στέλνουν μηνύματα με τις ζωγραφιές τους- Ο ρόλος
της Παιδικής Ζωγραφιάς στην ανάδειξη και τη λύση των συγκρούσεων».

ü Νευροκοπλή Β. (2007): «Αν τ’ αγαπάς ξανάρχονται» εκδ. Λιβάνη.

ü Τσιάντης Ι (2007): «Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για...» ΕΠΥΨΕ, εκδ. ΚΟΑΝ